Zdrowie i Medycyna

Witamina A

(synonimy: akseroftol = witamina wzrostowa = witamina przeciwinfekcyjna = retinol). Obecnie najczęściej używa się nazwy retinol. Również niektóre karotenoidy wykazują takie samo działanie biologiczne i dlatego nazywane są prowitaminą A. Całkowita aktywność biologiczna witaminy odnosi się do siły działania retinolu i karotenoidów łącznie.

Witamina A (retinol) i jej prowitamina (beta-karoten).

  • Budowa chemiczna

Witaminą A jest związek zwany retinolem i różne jego chemiczne formy (aldehydowe, estrowe, kwasowe) składa się on z pierścienia beta-jononu i długiego łańcucha polienowego.

Retinol i jego różne formy występują tylko w produktach zwierzęcych. Prowitaminą A nazywamy całą grupę związków, które noszą nazwę karotenoidów i występują tylko w świecie roślinnym. Za najważniejszy uważa się beta-karoten, bo z niego organizm najłatwiej tworzy retinol. beta-karoten składa się z dwóch pierścieni beta-jononu i dwóch reszt łańcucha polienowego, a zatem jego rozszczepienie na dwie części daje w efekcie retinal, redukowany następnie do retinolu.

Aktywność biologiczna karotenoidów:

KaretenoidAktywność biologiczna
w stosunku
do beta-karotenu [%]
beta-karoten100
Kryptoksantyna 55
alfa-karoten 50
gamma-karoten 30

   Wykorzystywanie retinolu i beta-karotenu jako witaminy A w organizmie człowieka nie jest jednakowe. Na przykład w produktach roślinnych zawartość beta-karotenu trzeba podzielić przez 6, aby otrzymać odpowiednią ilość retinolu (taką którą wykorzysta organizm). Dane odnośnie witaminy A z tabeli są podane w mikrogramach (µg) równoważników retinolu. Równoważnik retinolu zawarty w jakimś produkcie mówi nam ile jest w nim wykorzystanej witaminy A, która może pochodzić równolegle z retinolu i beta-karotenu np.: w konserwie mięsnej z marchewką i groszkiem. Drugą jednostką jest jednostka międzynarodowa witaminy A – wzorzec octanu retinolu

1 j.m. witaminy równa jest 0,6 µg (mikrogram) beta-karotenu
1 mg octanu retinolu odpowiada około 2900 j.m.

Czytaj również:  Witamina K

GDZIE WYSTĘPUJE WITAMINA A?

     Witamina A występuje wyłącznie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Zawierają ją: masło, mleko i produkty mleczarskie, jaja, niektóre tłuste ryby, szczególnie bogata w nią jest wątroba.

Zawartość witaminy A w 100g jadalnych wybranych produktów:

NAZWA PRODUKTUWITAMINA A
jako równoważnik retinolu
masło śmietankowe
mleko spożywcze 2% tłuszczu
jaja kurze świeże
ser podpuszczkowy 40% tłuszczu w.s.m.
smalec
wątroba wołowa
wątroba wieprzowa
762 µg
20 µg
375 µg
400 µg
0 µg
8866 µg
3883 µg

W wielu krajach, również w Polsce, celem poprawienia walorów produktów stosuje się witaminizowanie żywności. W witaminę A wzbogaca się margaryny i odżywki dla niemowląt. Przyjmuje się, że zawartość witaminy A powinna być podobna jak w maśle krowim, które jest produktem naturalnym.

GDZIE ZNAJDZIEMY KAROTENOIDY?

     Karotenoidy (prowitamina A) występują głównie w produktach roślinnych. Są również obecne w mleku krów żywionych na pastwiskach, w maśle oraz tłuszczu zwierząt. Spośród produktów roślinnych bogatych w beta-karoten należy wyróżnić: marchew i dynię, zielone warzywa: szpinak, boćwina, sałata, zielony groszek, pomidory, z owoców zaś: morele, wiśnie, śliwki i pomarańcze.

Zawartość beta-karotenu (w przeliczeniu na równoważnik retinolu) w 100g części jadalnych wybranych produktów roślinnych:

NAZWA PRODUKTUbeta-karoten jako równoważnik retinolu
Marchew
Pietruszka – liście
Boćwina
Szpinak
Dynia
Morele
Koperek
Sałata
Kabaczki
Pomidory
Groszek zielony
Wiśnie
1219
1220
670
560
496
254
200
192
160
127
68
61

     Witamina A i karotenoidy należą do witamin dość trwałych, które podczas gotowania i prawidłowo przeprowadzonych procesów technologicznych nie ulegają zmianie. W bardzo wysokich temperaturach stosowanych podczas smażenia dochodzi do znacznych strat witaminy A. Retinol ulega też łatwo rozkładowi w czasie jełczenia tłuszczu. Witamina A jest dość wrażliwa na światło.

NIEDOBÓR I NADMIAR WITAMINY A

Funkcje witaminy A

Funkcje witaminy A w organizmie są wielostronne:

  • zapobiega wysychaniu i rogowaceniu nabłonka,
  • sprzyja zdolności regeneracyjnej komórek przez utrzymanie błon śluzowych w dobrym stanie,
  • niezbędna w procesie widzenia, ponieważ wchodzi w skład rodopsyny – światłoczułego barwnika siatkówki oka.
Czytaj również:  Witamina B1

Objawy niedoboru witaminy A

Niedobór witaminy A może objawiać się poniższymi cechami:

  • kruche, wolno rosnące paznokcie,
  • suche, łamliwe włosy,
  • suchość skóry,
  • wysypka skórna,
  • brak apetytu,
  • częste infekcje,
  • kurza ślepota,
  • złe widzenie,
  • zahamowanie wzrostu.

Objawy nadmiaru witaminy A

Podawanie dużych dawek tej witaminy przez dłuższy okres czasu może spowodować hiperwitaminozę witaminy A z takimi objawami jak:

  • drażliwość,
  • zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego (m.in. wymioty, brak łaknienia, nudności),
  • zmiany zabarwienia skóry,
  • powiększenie wątroby i śledziony,
  • wypadanie włosów,
  • świąd skory,
  • suchość skóry.

     Tak więc, przyjmując witaminę A należy sprawdzić normy dziennego zapotrzebowania tej witaminy opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia w Warszawie, uwzględniając: płeć, wiek, rodzaj wykonywanej pracy i stan fizjologiczny organizmu (np. kobieta ciężarna lub kobieta karmiąca).

DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINĘ A

Dzienne zapotrzebowanie na witaminę A wg zaleceń Instytutu Żywności i Żywienia w Warszawie

Grupa ludnościRównoważnik retinolu [µg]
Dzieci
   1 – 3 lat
   4 – 6 lat
   7 – 9 lat
   10 – 12 lat
      chłopcy
      dziewczęta
 
400
500
700
 
1000
800
Młodzież męska
   13 – 15 lat
   16 – 20 lat
 
1000
1000
Młodzież żeńska
   13 – 15 lat
   16 – 20 lat
 
600
800
Mężczyźni 21 – 64 lat
   Praca lekka
   Praca umiarkowanie ciężka
   Praca bardzo ciężka
 
1000
1000
1000
Kobiety 21 – 59 lat
   Praca lekka
   Praca umiarkowanie ciężka
   Praca bardzo ciężka
 
800
800
800
Kobieta ciężarna – II połowa ciąży
Kobieta karmiąca
1000
1200
Ludzie w podeszłym wieku
Mężczyźni 65 – 75 lat
Mężczyźni powyżej 75 lat
Kobiety 60 – 75 lat
Kobiety powyżej
 
1000
1000
800
800

CIEKAWOSTKI O WITAMINIE A

  • Witaminę A odkryto i rozszyfrowano jej strukturę chemiczną w roku 1931. Od 1947 witaminę A wytwarza się syntetycznie.
  • Karoteny pełnią bardzo ważną funkcję – chronią komórki roślin przed wrogimi mikroorganizmami.
  • W odniesieniu do karotenów opinia o tzw. wolnych rodnikach wcale nie jest jednoznaczna. Nie muszą one być tylko narzędziem zła lecz także dobroczynną instytucją zajmującą się zabijaniem tego co stare a stwarzaniem warunków życia dla tego co nowe w organizmie. Młode komórki są chronione przez karoteny i inne substancje. W związku z tym wolne rodniki nie mogą wyrządzić im krzywdy. Ludzie, których ścianki komórek „wypchane są do oporu karotenami” zachowują młodość o wiele dłużej niż ci, u których koncentracja karotenów jest słaba. Tak więc aby zachować młodość należy spożywać pokarm bogaty w karoteny. W przypadku braku odpowiedniej ilości przeciwutleniaczy np.: karotenów przeżycie staje się niemożliwe. Utlenianie powoduje szkody w jądrze komórki co w efekcie prowadzi do procesu starzenia, chorób nowotworowych, schorzeń serca.
  • Przyjmując witaminę A w dużych ilościach można ją przedawkować. Natomiast nie grozi nam przedawkowanie witaminy A jeśli zamiast tabletek staramy się spożywać produkty roślinne o dużej zawartości karotenu.
  • Ludzie, których praca wiąże się z długim siedzeniem przed monitorem komputera potrzebują bezwzględnie więcej witaminy A.
  • Witamina A jest także niezbędna gdy chodzi o okres miłości i rozmnażanie. Błony śluzowe organów płciowych potrzebują tej witaminy aby nie ulec nadmiernemu wysuszeniu.
  • Brak witaminy A powoduje, że dziecko może przestać rosnąć. Witamina A współdziała z hormonem wzrostu. Nie bez powodu pierwszy pokarm matki to siara – odznacza się dużą koncentracją karotenów (widać to po silnym żółtym zabarwieniu).
Czytaj również:  Witamina E

opracowanie: mgr inż. Krystyna Beata Radziwon